کار با جرثقیل نیازمند دقت، مهارت، دانش فنی و رعایت کامل نکات ایمنی است. رعایت ظرفیت بار، آموزش اپراتور، استفاده از تجهیزات سالم، بررسی شرایط جوی و برقراری ارتباط مؤثر میان تیم عملیاتی، همگی لازمه‌های یک عملیات ایمن و مؤثر هستند.
مشکلات رایج در استفاده از جرثقیل و راهکارهای پیشگیری و رفع آن‌ها
جرثقیل‌ها (Crane) به عنوان یکی از مهم‌ترین تجهیزات در صنعت ساخت‌وساز، انبارداری، بنادر و کارخانه‌ها، نقش اساسی در جابجایی بارهای سنگین ایفا می‌کنند. اگرچه این ماشین‌آلات قدرتمند، کارهای سنگین را آسان می‌کنند، اما در صورت استفاده نادرست یا بی‌احتیاطی، می‌توانند منجر به بروز مشکلات جدی، خسارات مالی و حتی حوادث جانی شوند. در این مطلب به بررسی مشکلات رایج در استفاده از جرثقیل و راهکارهای پیشگیری و مقابله با آن‌ها می‌پردازیم.
۱. باربرداری بیش از ظرفیت مجاز (Overloading)
شرح مشکل:
یکی از شایع‌ترین مشکلات در کار با جرثقیل، بارگیری بیشتر از ظرفیت مجاز آن است. این مسئله می‌تواند باعث آسیب جدی به بازو (بوم)، سیم بکسل‌ها، موتور و سایر اجزای جرثقیل شود. همچنین خطر سقوط بار، واژگونی جرثقیل و صدمات جانی را به همراه دارد.
راهکارهای پیشگیری:
مطالعه دقیق دفترچه راهنما و اطلاع از ظرفیت مجاز.
استفاده از لودسل (Load Cell) برای اندازه‌گیری وزن بار.
آموزش اپراتورها برای شناسایی ظرفیت مجاز در هر شرایط کاری.
استفاده از سیستم‌های هشدار بار اضافه.
۲. عدم تعادل بار (Load Imbalance)
شرح مشکل:
اگر بار به‌طور صحیح و متعادل به قلاب متصل نشود، ممکن است هنگام بالا بردن یا جابجایی، بار تکان بخورد، از قلاب خارج شود یا حتی باعث چرخش ناگهانی جرثقیل گردد.
راهکارهای پیشگیری:
اطمینان از مهار صحیح بار و استفاده از تجهیزات مناسب (قلاب، زنجیر، تسمه).
بارگیری در مرکز ثقل بار و تقسیم وزن به‌طور یکنواخت.
استفاده از شکل‌دهنده یا متعادل‌کننده بار.
۳. خطای انسانی اپراتور (Operator Error)
شرح مشکل:
یکی از دلایل اصلی بروز حوادث و مشکلات در استفاده از جرثقیل، خطای انسانی ناشی از کم‌تجربگی، عدم آموزش یا بی‌احتیاطی است. اشتباه در کنترل اهرم‌ها، حرکت‌های ناگهانی، باربرداری در باد شدید، و عدم توجه به علائم هشدار از جمله این خطاهاست.
راهکارهای پیشگیری:
آموزش اصولی و تخصصی اپراتورها.
انجام آزمون‌های مهارتی پیش از به‌کارگیری اپراتور.
تجدید آموزش سالانه.
استفاده از دستورالعمل‌های تصویری و نوشتاری در محل کار.
نظارت مستمر و ارزیابی دوره‌ای عملکرد اپراتور.
۴. شرایط نامساعد جوی (Bad Weather Conditions)
شرح مشکل:
کار با جرثقیل در شرایط بد جوی مانند باد شدید، باران، برف و رعد و برق خطرناک است. باد می‌تواند بار را تاب دهد، کنترل جرثقیل را دشوار کند و حتی باعث واژگونی آن شود.
راهکارهای پیشگیری:
توقف عملیات در بادهای شدید (بررسی استانداردهای باد مجاز).
استفاده از بادسنج‌های نصب شده روی جرثقیل.
پوشش ایمنی بار برای کاهش اثر باد.
عدم استفاده از جرثقیل در رعد و برق.
۵. نقص فنی و خرابی تجهیزات (Mechanical Failures)
شرح مشکل:
جرثقیل‌ها به دلیل کار مداوم و تحمل بارهای سنگین، در معرض سایش و خرابی قطعات هستند. سیم بکسل‌ها، قلاب، موتور، ترمز و سیستم‌های هیدرولیکی از جمله بخش‌های حساس و آسیب‌پذیر هستند.
راهکارهای پیشگیری:
بازرسی دوره‌ای جرثقیل.
تعویض به‌موقع قطعات فرسوده.
روغن‌کاری و نگهداری صحیح اجزا.
داشتن برنامه زمان‌بندی نگهداری (PM Plan).
۶. مشکلات در ثبات و استقرار (Stability Issues)
شرح مشکل:
استقرار نامناسب جرثقیل (مخصوصاً در جرثقیل‌های متحرک و برجی) می‌تواند باعث کج‌شدن، لغزش و واژگونی شود. سطح ناصاف زمین یا نصب نامناسب پایه‌ها می‌تواند خطرساز باشد.
راهکارهای پیشگیری:
استفاده از پایه‌های تثبیت‌کننده (Outriggers).
بررسی استحکام زمین پیش از استقرار.
استفاده از تراز و ابزارهای اندازه‌گیری شیب.
پرهیز از کار روی زمین نرم، شنی یا یخ‌زده بدون آماده‌سازی.
۷. مشکلات سیم بکسل و قلاب (Wire Rope and Hook Issues)
شرح مشکل:
پارگی سیم بکسل یا شکستگی قلاب می‌تواند فاجعه‌بار باشد. این موارد معمولاً به دلیل فرسودگی، زنگ‌زدگی، بارگذاری بیش از حد یا نصب نادرست ایجاد می‌شوند.
راهکارهای پیشگیری:
بازرسی دقیق سیم بکسل و قلاب پیش از شروع کار.
جایگزینی سیم‌های معیوب.
استفاده از قلاب ایمن با قفل (Latch).
نگهداری سیم‌ها در محیط خشک و مناسب.
۸. کار در مجاورت خطوط برق (Working Near Power Lines)
شرح مشکل:
یکی از خطرناک‌ترین مشکلات در کار با جرثقیل، برخورد با خطوط برق فشار قوی است که می‌تواند منجر به برق‌گرفتگی مرگبار شود.
راهکارهای پیشگیری:
رعایت فاصله ایمن از خطوط برق (بر اساس استاندارد OSHA حداقل ۳ متر برای ولتاژهای زیر ۵۰ کیلوولت).
خاموش‌کردن برق منطقه کار در صورت امکان.
استفاده از نشانگر فاصله ایمن.
آموزش اپراتورها درباره خطرات برق‌گرفتگی.
۹. ارتباط ضعیف بین اپراتور و کارگران (Poor Communication)
شرح مشکل:
عدم هماهنگی میان اپراتور و کارگران زمینی می‌تواند منجر به تصادف، ریزش بار و آسیب به افراد شود.
راهکارهای پیشگیری:
استفاده از سیستم‌های بی‌سیم (Wireless) و هندسیگنال (Hand Signal).
تعیین یک فرد راهنما (Signalman).
آموزش زبان اشاره جرثقیل به همه افراد درگیر.
۱۰. نبود سیستم‌های ایمنی و هشدار (Lack of Safety Systems)
شرح مشکل:
جرثقیل‌هایی که فاقد سیستم‌های هشدار و ایمنی هستند، در مواجهه با مشکلات ناگهانی آسیب‌پذیرترند.
راهکارهای پیشگیری:
نصب آلارم هشدار بار بیش از حد.
چراغ‌های هشدار حرکت.
سیستم‌های قطع خودکار در مواقع خطر.
دوربین و سنسور دید اطراف برای جرثقیل‌های بزرگ.
نتیجه‌گیری:
کار با جرثقیل نیازمند دقت، مهارت، دانش فنی و رعایت کامل نکات ایمنی است. رعایت ظرفیت بار، آموزش اپراتور، استفاده از تجهیزات سالم، بررسی شرایط جوی و برقراری ارتباط مؤثر میان تیم عملیاتی، همگی لازمه‌های یک عملیات ایمن و مؤثر هستند. با رعایت این موارد، می‌توان خطرات مرتبط با جرثقیل را به حداقل رساند و سلامت کارکنان و تجهیزات را تضمین کرد.
