بیماری‌های ماهی تیلاپیا می‌توانند باکتریایی، ویروسی، انگلی، قارچی یا تغذیه‌ای باشند. شناخت دقیق این بیماری‌ها و علائم آن‌ها، کلید پیشگیری و مدیریت موفق در مزارع پرورش تیلاپیا است. رعایت اصول بهداشتی، کنترل کیفیت آب، تغذیه مناسب و واکسیناسیون (در برخی کشورها) مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری‌ها هستند.
بیماری‌های ماهی تیلاپیا پرورشی و راه‌های پیشگیری و درمان آن‌ها
ماهی تیلاپیا یکی از مهم‌ترین ماهیان پرورشی در جهان است که به دلیل رشد سریع، تحمل شرایط سخت محیطی، و قابلیت تغذیه با غذاهای ارزان‌قیمت، محبوبیت بالایی در صنعت آبزی‌پروری دارد. اما مانند هر موجود زنده‌ای، تیلاپیا نیز در معرض ابتلا به انواع بیماری‌ها قرار دارد که اگر به‌موقع شناسایی و درمان نشوند، می‌توانند خسارات جدی به تولید وارد کنند. در ادامه، به بررسی جامع بیماری‌های رایج ماهی تیلاپیا پرورشی، علل، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان پرداخته می‌شود.
۱. بیماری‌های باکتریایی تیلاپیا
۱-۱. استرپتوکوکوزیس (Streptococcosis)
عامل بیماری: باکتری‌های استرپتوکوکوس مانند Streptococcus agalactiae و Streptococcus iniae
علائم:
شنای غیرعادی (چرخیدن، شنا روی آب)
بیرون‌زدگی چشم‌ها (exophthalmia)
خونریزی زیرپوستی و در اطراف آبشش‌ها
کاهش اشتها و مرگ‌ومیر بالا
راه‌های پیشگیری:
رعایت بهداشت آب
تراکم مناسب ماهی‌ها
ضدعفونی منظم تجهیزات
درمان:
آنتی‌بیوتیک‌ها مانند اریتروماسین و فلورفنیکل با نظر دامپزشک
کاهش استرس ماهی‌ها
۱-۲. ایرومونازیس (Aeromonas hydrophila infection)
عامل: باکتری Aeromonas hydrophila
علائم:
زخم‌های عمیق روی پوست
التهاب آبشش‌ها
خونریزی داخلی
تورم شکم
پیشگیری:
حذف ماهی‌های بیمار
بهبود کیفیت آب
درمان:
آنتی‌بیوتیک‌های مناسب مانند اگزولینیک اسید
۲. بیماری‌های ویروسی تیلاپیا
۲-۱. بیماری ویروسی دریاچه تیلاپیا (Tilapia Lake Virus - TiLV)
عامل: ویروس TiLV
علائم:
لاغری مفرط
کم‌تحرکی
خونریزی در آبشش‌ها
ضایعات پوستی
تلفات سنگین
پیشگیری:
خرید بچه‌ماهی‌های سالم از مراکز معتبر
قرنطینه ماهی‌های جدید
رعایت اصول بهداشت در مزارع
درمان:
درمان مستقیم ندارد؛ بیشتر بر پیشگیری تمرکز می‌شود
۳. بیماری‌های انگلی ماهی تیلاپیا
۳-۱. کوستیا (Costia spp.)
عامل: انگل تک‌یاخته‌ای
علائم:
مالش بدن به اشیای اطراف
شناهای ناهماهنگ
ترشح بیش از حد موکوس
کم‌اشتهایی
پیشگیری:
رعایت تراکم مناسب
ضدعفونی منظم آب
درمان:
حمام نمکی (۲-۳ درصد) برای ۱۰ دقیقه
استفاده از فرمالین تحت نظارت دامپزشک
۳-۲. تریچودینا (Trichodina spp.)
عامل: انگل مژه‌دار
علائم:
التهاب و کدورت آبشش‌ها
حرکات عصبی
کاهش رشد
پیشگیری:
استفاده از آب تمیز
رعایت بهداشت در تغذیه
درمان:
فرمالین یا پرمنگنات پتاسیم با دوز مناسب
۳-۳. ایچتیوفتیریوزیس (Ichthyophthirius multifiliis) یا بیماری لکه سفید
عامل: انگل پوستی
علائم:
لکه‌های سفید شبیه دانه نمک روی پوست و آبشش
مالش بدن
کاهش اشتها
پیشگیری:
قرنطینه ماهی‌های جدید
جلوگیری از افت دمای آب
درمان:
افزایش دمای آب به ۳۰ درجه
حمام نمکی
مالاشیت گرین (با احتیاط و رعایت دوز)
۴. بیماری‌های قارچی تیلاپیا
۴-۱. ساپروجنیازیس (Saprolegniasis)
عامل: قارچ Saprolegnia
علائم:
ظاهر پنبه‌ای روی بدن
زخم و خراش‌های پوستی
کاهش وزن
پیشگیری:
جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی
بهبود کیفیت آب
درمان:
درمان موضعی با مالاشیت گرین یا فرمالین
حذف ماهی‌های آلوده
۵. بیماری‌های تغذیه‌ای تیلاپیا
۵-۱. کمبود ویتامین C
علائم:
خونریزی زیرپوستی
تغییر شکل استخوان‌ها
رشد کند
پیشگیری:
استفاده از غذای باکیفیت و دارای مکمل‌های ویتامینی
ذخیره‌سازی صحیح غذا
۵-۲. کمبود ویتامین D و کلسیم
علائم:
بدشکلی اسکلتی
ضعیف شدن رشد
پیشگیری:
جیره غذایی غنی از مواد معدنی و ویتامین‌ها
۶. مدیریت بهداشت در مزارع پرورش تیلاپیا
اصول کلیدی:
۱. کنترل کیفیت آب:
نظارت دائم بر pH، آمونیاک، اکسیژن محلول و دما
تعویض دوره‌ای آب
۲. مدیریت تراکم:
رعایت ظرفیت استاندارد برای جلوگیری از استرس و شیوع بیماری
۳. تغذیه مناسب:
استفاده از غذای باکیفیت، تازه و دارای مکمل‌های ویتامینی
۴. قرنطینه:
نگهداری بچه‌ماهی‌های جدید در قرنطینه ۲ تا ۳ هفته قبل از ورود به استخر اصلی
۵. ضد عفونی:
استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده برای تجهیزات و محیط
۷. جمع‌بندی
بیماری‌های ماهی تیلاپیا می‌توانند باکتریایی، ویروسی، انگلی، قارچی یا تغذیه‌ای باشند. شناخت دقیق این بیماری‌ها و علائم آن‌ها، کلید پیشگیری و مدیریت موفق در مزارع پرورش تیلاپیا است. رعایت اصول بهداشتی، کنترل کیفیت آب، تغذیه مناسب و واکسیناسیون (در برخی کشورها) مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری‌ها هستند.
نکته پایانی:
مزارع موفق، آن‌هایی هستند که پیش از وقوع مشکل، برنامه منظم پایش و پیشگیری دارند. همچنین در صورت مشاهده اولین علائم بیماری، مشورت با متخصص دامپزشکی آبزیان برای جلوگیری از گسترش بیماری ضروری است.
