صنعت پرورش میگو با وجود ظرفیت اقتصادی بسیار بالا، در عمل با چالش‌های زیادی روبه‌رو است که موفقیت در آن را وابسته به مدیریت علمی، حمایت نهادهای دولتی، استفاده از فناوری‌های نوین، آموزش مستمر و رعایت اصول بهداشتی و زیست‌محیطی کرده است.
مشکلات و چالش‌های پرورش میگو
پرورش میگو یکی از سودآورترین شاخه‌های آبزی‌پروری در بسیاری از کشورهای ساحلی از جمله ایران است. با وجود مزایای اقتصادی قابل توجه، این صنعت با چالش‌ها و مشکلات فنی، زیست‌محیطی، مدیریتی و اقتصادی متعددی روبرو است که اگر به‌درستی مدیریت نشوند، می‌توانند کل فعالیت را با شکست مواجه کنند. در این مقاله به بررسی جامع مشکلات و چالش‌های پرورش میگو می‌پردازیم.
۱. بیماری‌ها و آلودگی‌های ویروسی و باکتریایی
بزرگ‌ترین چالش پرورش میگو، بیماری‌های واگیردار است که می‌توانند تلفات سنگینی به دنبال داشته باشند. مهم‌ترین بیماری‌ها عبارت‌اند از:
سندرم لکه سفید (WSSV): یک ویروس کشنده که ظرف چند روز می‌تواند کل مزرعه را نابود کند.
بیماری EMS (سندرم مرگ زودرس): نوعی باکتری Vibrio که باعث تخریب اندام گوارشی میگو می‌شود.
نکروز عضلانی، بیماری‌های قارچی و انگلی
این بیماری‌ها به‌ویژه در استخرهایی با تراکم بالا و مدیریت ضعیف شیوع پیدا می‌کنند. نبود آزمایشگاه‌های تخصصی، نبود واکسن و داروی مؤثر و کنترل سخت شیوع از مشکلات مهم هستند.
۲. کیفیت پایین آب و آلودگی منابع
کیفیت آب از مهم‌ترین عوامل موفقیت در پرورش میگوست. مشکلات رایج شامل:
شوری نامتعادل: کاهش یا افزایش ناگهانی شوری، به‌ویژه در مناطق بارندگی زیاد یا تبخیر بالا.
آلودگی شیمیایی: ورود فاضلاب‌های صنعتی، کشاورزی یا خانگی به منابع آب مورد استفاده.
نوسان اکسیژن محلول: مصرف زیاد اکسیژن به‌ویژه در شب یا در زمان تجزیه مواد آلی می‌تواند باعث خفگی میگو شود.
تجمع آمونیاک و نیتریت: افزایش مواد ازته ناشی از دفع میگو یا باقی‌مانده غذاها به سطح سمی می‌رسد.
کنترل این فاکتورها نیازمند پایش مداوم، استفاده از هوادهی مناسب، فیلتراسیون و تعویض جزئی آب است که هزینه‌بر و تخصصی است.
۳. مشکلات تغذیه و خوراک
تغذیه نقش حیاتی در رشد، ایمنی و سودآوری میگو دارد. برخی چالش‌ها:
کیفیت پایین غذای آماده: خوراک‌های بی‌کیفیت باعث رشد ضعیف، افزایش ضریب تبدیل غذا (FCR) و تلفات بیشتر می‌شوند.
عدم توازن غذایی: کمبود پروتئین، چربی، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز.
تغذیه بیش از حد: منجر به اتلاف غذا، آلودگی آب و افزایش آمونیاک می‌شود.
هزینه بالای خوراک: بیش از ۵۰ درصد هزینه تولید را شامل می‌شود و بسیاری از پرورش‌دهندگان قدرت خرید غذای با کیفیت را ندارند.
استفاده از سیستم‌های خودکار تغذیه، فرمول‌های بومی و افزودنی‌های طبیعی از راه‌حل‌های پیشنهادی هستند.
۴. چالش‌های زیست‌محیطی
پرورش میگو به‌خصوص در سواحل می‌تواند اثرات منفی زیست‌محیطی قابل توجهی داشته باشد:
تخریب تالاب‌ها و جنگل‌های مانگرو: تبدیل اراضی طبیعی به استخرهای پرورش میگو.
شوری خاک و آب زیرزمینی: نفوذ شوری به زمین‌های کشاورزی اطراف.
انتشار بیماری به اکوسیستم طبیعی
آلودگی منابع با مواد شیمیایی، آنتی‌بیوتیک‌ها و فضولات
ایجاد مزارع پایدار، تصفیه پساب، و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی از جمله راهکارهای کنترل این معضلات است.
۵. ضعف در زیرساخت‌ها و مدیریت
در بسیاری از مناطق پرورش میگو، زیرساخت‌ها با مشکلات جدی روبرو هستند:
نبود جاده‌های دسترسی مناسب
قطع مکرر برق برای سیستم‌های هوادهی
کمبود آب شیرین برای شستشو یا تعدیل شوری
نبود سیستم‌های هشدار و پایش آنلاین آب
همچنین بسیاری از پرورش‌دهندگان دانش کافی برای مدیریت علمی استخرها، کنترل بیماری و بهینه‌سازی تولید ندارند.
۶. کمبود بچه‌میگو با کیفیت
یکی از نیازهای حیاتی در صنعت پرورش میگو، تأمین بچه‌میگو SPF (فاقد بیماری) از مراکز تکثیر معتبر است. چالش‌های این بخش عبارت‌اند از:
کمبود مراکز تکثیر استاندارد
عدم کنترل ژنتیکی و تلاقی‌های ضعیف
شیوع بیماری در مراکز تکثیر
هزینه بالای واردات لاروهای SPF
در برخی مواقع، بچه‌میگوها در زمان تحویل دارای وزن نامتعارف، ضعف بدنی یا آلودگی پنهان هستند که موجب تلفات در استخر می‌شود.
۷. مشکلات اقتصادی و نوسانات بازار
نوسانات شدید قیمت فروش: به‌ویژه در زمان برداشت هم‌زمان چند منطقه یا واردات رقیب.
افزایش هزینه نهاده‌ها: شامل خوراک، انرژی، دارو، لارو، کارگر.
نبود بیمه واقعی و حمایت دولتی کافی
دشواری در صادرات و محدودیت‌های گمرکی
عدم شفافیت در زنجیره توزیع و واسطه‌های زیاد
این مشکلات باعث کاهش حاشیه سود و در برخی مواقع ورشکستگی مزرعه‌داران می‌شود.
۸. نبود آموزش و پشتیبانی علمی
موفقیت در پرورش میگو نیازمند دانش فنی بالا است. اما چالش‌هایی همچون:
نبود دوره‌های آموزشی کاربردی
کمبود کارشناسان متخصص در مناطق روستایی
نبود دستورالعمل‌های به‌روز مدیریتی
ناآگاهی از قوانین بهداشتی، صادراتی و زیست‌محیطی
باعث تصمیم‌گیری‌های غلط و عملکرد ضعیف در مزارع می‌شود.
۹. تغییرات اقلیمی و اثرات آن
تغییرات آب‌وهوایی تأثیر مستقیم بر تولید دارد:
افزایش دمای آب: کاهش اکسیژن، استرس حرارتی، رشد بیماری‌ها
بارش‌های شدید: کاهش شوری و شوک اسمزی
خشکسالی: کمبود منابع آبی و افزایش شوری
سازگاری با این شرایط نیازمند سیستم‌های پیش‌بینی، پایش پیوسته و انعطاف‌پذیری مدیریتی است.
۱۰. نبود نظام حقوقی و نظارتی منسجم
در برخی کشورها از جمله ایران، قوانین مربوط به مجوز پرورش، کنترل کیفیت، صادرات و واردات بچه‌میگو یا خوراک، به‌طور کامل شفاف و هماهنگ نیستند. مشکلاتی از جمله:
سختی در گرفتن مجوز
تداخل دستگاه‌های نظارتی
نبود سامانه ردیابی بهداشتی محصولات
موازی‌کاری میان سازمان شیلات، محیط زیست و جهاد کشاورزی
این ناهماهنگی‌ها باعث سردرگمی فعالان و کندی رشد صنعت می‌شود.
جمع‌بندی
صنعت پرورش میگو با وجود ظرفیت اقتصادی بسیار بالا، در عمل با چالش‌های زیادی روبه‌رو است که موفقیت در آن را وابسته به مدیریت علمی، حمایت نهادهای دولتی، استفاده از فناوری‌های نوین، آموزش مستمر و رعایت اصول بهداشتی و زیست‌محیطی کرده است. اگر این مشکلات به‌درستی شناسایی و برطرف شوند، می‌توان آینده‌ای پایدار و سودآور برای این صنعت متصور بود.
