با وجود آن‌که ایران تولیدکننده سنتی ماهی سالمون نیست، اما به‌عنوان بازار مصرفی و همچنین صادرکننده سالمون فرآوری‌شده می‌تواند نقش مهمی در تجارت منطقه‌ای ایفا کند. کاهش واردات در سال‌های اخیر نشان از تأثیر مشکلات اقتصادی و سیاسی دارد، اما ظرفیت بالای بازار داخلی، امکان همکاری با کشورهای توسعه‌یافته و وجود زیرساخت‌های مناسب در سواحل جنوبی، می‌تواند آینده‌ای روشن برای تجارت سالمون در ایران رقم بزند.
صادرات و واردات ماهی سالمون در ایران
ماهی سالمون یکی از محصولات دریایی پرطرفدار در سطح جهان است و در بازارهای داخلی ایران نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. اگرچه ایران به‌طور سنتی تولیدکننده سالمون نبوده، اما واردات و صادرات این محصول به‌ویژه در سال‌های اخیر، مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی وضعیت صادرات و واردات ماهی سالمون در ایران، چالش‌ها، فرصت‌ها، و چشم‌انداز آینده این صنعت پرداخته می‌شود.
۱. وضعیت واردات ماهی سالمون در ایران
ایران بیشتر نیاز خود به ماهی سالمون را از طریق واردات تأمین می‌کند. این واردات عمدتاً شامل سالمون‌های منجمد یا تازه، مخصوصاً از نوع اطلس (Atlantic salmon) است که از کشور نروژ وارد می‌شود.
کشور مبدأ واردات: نروژ تأمین‌کننده اصلی سالمون ایران است.
نوع واردات: عمدتاً سالمون منجمد، فیله‌شده یا بسته‌بندی‌شده.
ارزش واردات: طبق آمار گمرک، در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۴۵ هزار دلار واردات سالمون ثبت شده که نسبت به سال‌های گذشته کاهش چشمگیری داشته است.
میزان واردات: در سال ۲۰۱۷، واردات سالمون نزدیک به ۶۰۰ تن بود؛ در حالی که در سال‌های اخیر این رقم به زیر ۲۰ تن کاهش یافته است.
علت اصلی کاهش واردات، شرایط اقتصادی، نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها، و تلاش برای حمایت از تولید داخلی آبزیان مانند قزل‌آلا بوده است.
۲. صادرات ماهی سالمون از ایران
ایران تولیدکننده اصلی ماهی سالمون نیست، اما در حوزه صادرات محصولاتی مانند سالمون حفظ‌شده یا فرآوری‌شده فعال است.
نوع صادرات: بیشتر مربوط به سالمون فرآوری‌شده یا کنسروی.
مقصد صادرات: کشور عراق بزرگ‌ترین واردکننده سالمون فرآوری‌شده ایرانی است.
آمار صادرات: در سال ۲۰۲۲، ایران حدود ۳۸ تن سالمون فرآوری‌شده به ارزش بیش از ۱۵۰ هزار دلار به عراق صادر کرده است.
روند رشد: صادرات این محصول طی ۳ سال گذشته رشد ۲۰ درصدی داشته که نشان‌دهنده پتانسیل بالای بازارهای همسایه است.
۳. جایگاه سالمون در تجارت آبزیان ایران
ماهی سالمون نسبت به سایر آبزیان مانند میگو، ماهی قزل‌آلا و ماهیان دریایی، سهم کوچکتری از صادرات و واردات ایران را به خود اختصاص می‌دهد. با این حال، ارزش بالای این محصول در بازارهای جهانی باعث شده توجه ویژه‌ای به آن شود.
واردات کل آبزیان: در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۸۰۰ تن آبزی وارد کشور شد.
سهم سالمون: حدود ۲۰ درصد از واردات غیرمحلی (به همراه تیلاپیا).
صادرات کل آبزیان: در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۱۸۹ هزار تن به ارزش بیش از ۵۰۰ میلیون دلار، که بخش بسیار کوچکی مربوط به سالمون است.
۴. چالش‌های صادرات و واردات سالمون
۱. تحریم‌های اقتصادی: محدودیت در تبادلات مالی و بانکی باعث کاهش واردات شده است. 2. نوسانات ارزی: تغییرات شدید نرخ ارز باعث بالا رفتن قیمت تمام‌شده واردات سالمون می‌شود. 3. نبود تولید داخلی سالمون: ایران تولید بومی سالمون ندارد و بیشتر تمرکز بر پرورش قزل‌آلا است. 4. هزینه‌های حمل و گمرک: هزینه‌های بالای واردات باعث می‌شود سالمون در بازار داخلی با قیمت بالا عرضه شود. 5. رقابت داخلی: تولید قزل‌آلای داخلی جایگزین ارزان‌تری برای سالمون وارداتی محسوب می‌شود.
۵. فرصت‌ها و پتانسیل‌های توسعه
با وجود چالش‌های موجود، فرصت‌های زیادی برای گسترش تجارت سالمون در ایران وجود دارد:
بازار داخلی پرتقاضا: مصرف سالمون در میان اقشار متوسط و بالا در حال رشد است.
افزایش صادرات فرآورده‌ها: صادرات سالمون کنسروی و فرآوری‌شده به کشورهایی مانند عراق می‌تواند توسعه یابد.
سرمایه‌گذاری خارجی: همکاری با کشورهای صاحب‌تکنولوژی مانند نروژ و چین برای احداث مزارع پرورش سالمون.
پرورش قفس دریایی: ایران با داشتن سواحل گسترده ظرفیت پرورش سالمون در قفس‌های دریایی را دارد.
۷. پیشنهادات برای توسعه
توسعه زیرساخت پرورش سالمون: ایجاد مزارع در مناطق ساحلی جنوب با تکنولوژی‌های پیشرفته.
تأمین ارز و تسهیلات مالی برای واردات: کمک به واردکنندگان برای کاهش هزینه نهایی.
برندسازی صادراتی: معرفی برندهای ایرانی سالمون فرآوری‌شده در بازارهای عراق، امارات و عمان.
حمایت از صادرات فرآورده‌های دریایی: با کاهش تعرفه‌ها و ارائه جوایز صادراتی.
جمع‌بندی
با وجود آن‌که ایران تولیدکننده سنتی ماهی سالمون نیست، اما به‌عنوان بازار مصرفی و همچنین صادرکننده سالمون فرآوری‌شده می‌تواند نقش مهمی در تجارت منطقه‌ای ایفا کند. کاهش واردات در سال‌های اخیر نشان از تأثیر مشکلات اقتصادی و سیاسی دارد، اما ظرفیت بالای بازار داخلی، امکان همکاری با کشورهای توسعه‌یافته و وجود زیرساخت‌های مناسب در سواحل جنوبی، می‌تواند آینده‌ای روشن برای تجارت سالمون در ایران رقم بزند.
