بیماری‌های ماهی سالمون پرورشی تنوع زیادی دارند و اغلب نتیجه ترکیبی از عوامل محیطی، تغذیه‌ای و بیولوژیکی هستند. شناخت دقیق این بیماری‌ها و اقدام به‌موقع برای پیشگیری و کنترل آن‌ها نقش حیاتی در پایداری و سودآوری صنعت پرورش ماهی دارد.
بیماری‌های رایج در ماهی سالمون پرورشی : علل بروز، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها
بیماری‌های ماهی سالمون پرورشی یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در صنعت آبزی‌پروری هستند. این بیماری‌ها می‌توانند تأثیرات شدیدی بر سلامت ماهیان، بازده تولید، کیفیت محصول نهایی و اقتصاد پرورش‌دهندگان داشته باشند. در ادامه، به معرفی و توضیح انواع بیماری‌های رایج در ماهی سالمون پرورشی، علل بروز، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها می‌پردازیم.
۱. بیماری‌های ویروسی
الف) بیماری ویروسی کم‌خونی سالمون (ISA)
عامل: ویروس ISA از خانواده Orthomyxoviridae
علائم: رنگ‌پریدگی آبشش‌ها، خونریزی در اندام‌های داخلی، کاهش اشتها، مرگ‌ومیر بالا
انتقال: از طریق آب آلوده، ماهی‌های مبتلا و تجهیزات
پیشگیری: قرنطینه، ضدعفونی محیط، استفاده از نژادهای مقاوم
درمان: هیچ درمان قطعی وجود ندارد؛ ماهیان آلوده باید حذف شوند.
ب) پانکراتیت عفونی (IPN)
عامل: ویروس IPNV از خانواده Birnaviridae
علائم: شنا غیرعادی، رنگ‌پریدگی بدن، تورم شکم، مرگ ماهیان جوان
انتقال: عمودی و افقی از طریق آب
پیشگیری: مدیریت مناسب تخم‌ها، واکسیناسیون
درمان: درمان مستقیم وجود ندارد، اما مدیریت محیطی و بهداشت بسیار مؤثر است.
۲. بیماری‌های باکتریایی
الف) سپتی‌سمی باکتریایی (Furunculosis)
عامل: Aeromonas salmonicida
علائم: زخم‌های سطحی، خونریزی در پوست و آبشش، تورم شکم، مرگ ناگهانی
انتقال: تماس مستقیم با ماهی آلوده یا آب آلوده
پیشگیری: واکسیناسیون، رعایت اصول بهداشتی
درمان: استفاده از آنتی‌بیوتیک با تجویز دامپزشک
ب) بیماری آبشش باکتریایی (BGD)
عامل: Flavobacterium branchiophilum
علائم: تنفس سطحی، کاهش اشتها، التهاب آبشش
انتقال: آب آلوده، تراکم بالا
پیشگیری: کاهش تراکم، بهبود کیفیت آب
درمان: استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در مراحل اولیه بیماری
ج) بیماری سردآبی باکتریایی (BCWD)
عامل: Flavobacterium psychrophilum
علائم: زخم‌های پوستی، اختلال در حرکت، کاهش وزن
پیشگیری: کنترل دما، تراکم مناسب
درمان: درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها و بهبود شرایط محیطی
۳. بیماری‌های انگلی
الف) شیستوزوموز آبشش (Gyrodactylus salaris)
عامل: کرم انگلی تک‌میزبان
علائم: کاهش اشتها، حرکات غیرعادی، تخریب آبشش
انتقال: تماس با ماهی‌های آلوده
پیشگیری: قرنطینه، ضدعفونی تجهیزات
درمان: استفاده از حمام‌های ضدانگل (فرمالین، پراکسید هیدروژن)
ب) کوستیوزیس (Ichthyobodo necator)
عامل: انگل تک‌سلولی
علائم: تولید بیش از حد موکوس، بی‌حالی، تیرگی پوست
انتقال: تماس مستقیم، آب آلوده
پیشگیری: بهداشت محیط، کاهش تراکم
درمان: حمام‌های درمانی با مواد شیمیایی
ج) ایکتیوفتیریوز (Ich)
عامل: Ichthyophthirius multifiliis (معروف به "بیماری لکه سفید")
علائم: لکه‌های سفید روی پوست و آبشش، خارش، حرکات غیرعادی
پیشگیری: کنترل دمای آب، قرنطینه ماهیان جدید
درمان: استفاده از مالاشیت سبز، فرمالین
۴. بیماری‌های قارچی
الف) ساپرولگنیا
عامل: Saprolegnia spp.
علائم: لکه‌های پنبه‌ای سفید یا خاکستری روی بدن و تخم‌ها
علل: آسیب فیزیکی، شرایط بد آب
پیشگیری: ضدعفونی تخم‌ها، مراقبت از آسیب‌ها
درمان: حمام مالاشیت سبز یا نمک
۵. مشکلات تغذیه‌ای و محیطی
الف) بیماری کمبود ویتامین
علائم: رشد ضعیف، تغییر شکل استخوان، کاهش مقاومت به بیماری‌ها
پیشگیری: استفاده از جیره متعادل و غنی از ویتامین
درمان: اصلاح تغذیه
ب) آلودگی آب
عوامل: آمونیاک بالا، کاهش اکسیژن، نوسانات pH
علائم: استرس، کاهش اشتها، مرگ ناگهانی
پیشگیری: پایش کیفی آب، فیلتراسیون مناسب
درمان: تعویض آب، تهویه مناسب، کاهش تراکم
۶. پیشگیری و مدیریت کلی بیماری‌ها
برای کنترل بیماری‌ها در پرورش ماهی سالمون، رعایت یک برنامه جامع مدیریتی و بهداشتی الزامی است:
قرنطینه: ایزوله کردن ماهیان جدید پیش از وارد کردن آن‌ها به سیستم اصلی
ضدعفونی تجهیزات: جلوگیری از انتقال عوامل بیماری‌زا بین واحدها
پایش منظم سلامت ماهی: بررسی دوره‌ای توسط متخصصان
واکسیناسیون: استفاده از واکسن‌های در دسترس برای بیماری‌های ویروسی و باکتریایی
کنترل تراکم: جلوگیری از ازدحام زیاد ماهی
مدیریت تغذیه: ارائه جیره متعادل و باکیفیت
کنترل کیفیت آب: حفظ دما، اکسیژن، pH و آمونیاک در محدوده مطلوب
نتیجه‌گیری
بیماری‌های ماهی سالمون پرورشی تنوع زیادی دارند و اغلب نتیجه ترکیبی از عوامل محیطی، تغذیه‌ای و بیولوژیکی هستند. شناخت دقیق این بیماری‌ها و اقدام به‌موقع برای پیشگیری و کنترل آن‌ها نقش حیاتی در پایداری و سودآوری صنعت پرورش ماهی دارد. آموزش کارکنان، استفاده از تکنولوژی‌های نوین و همکاری با دامپزشکان متخصص می‌تواند تا حد زیادی از خسارات ناشی از این بیماری‌ها بکاهد.
