شیلات از بخش‌های مهم اقتصادی و تغذیه‌ای در بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه در مناطقی با منابع آبی گسترده مانند ایران است. منابع آبزی، اعم از ماهی‌ها، میگوها، صدف‌ها و سایر جانداران دریایی، علاوه بر تأمین امنیت غذایی، نقش حیاتی در تأمین پروتئین سالم و کاهش فشار بر منابع گوشتی خشکی دارند
انواع آبزیان در شیلات
شیلات از بخش‌های مهم اقتصادی و تغذیه‌ای در بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه در مناطقی با منابع آبی گسترده مانند ایران است. منابع آبزی، اعم از ماهی‌ها، میگوها، صدف‌ها و سایر جانداران دریایی، علاوه بر تأمین امنیت غذایی، نقش حیاتی در تأمین پروتئین سالم و کاهش فشار بر منابع گوشتی خشکی دارند. آبزیان در شیلات به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: آبزیان آب شور و آبزیان آب شیرین. این دسته‌بندی‌ها بر اساس نوع زیستگاه آبزیان و همچنین ویژگی‌های بیولوژیکی و محیطی آنها انجام می‌شود. در این مقاله، به توضیح انواع آبزیان در شیلات پرداخته و نقش آنها در تغذیه و صنعت شیلات بررسی خواهد شد.
۱. آبزیان آب‌های شور
آبزیان آب‌های شور به آن دسته از جاندارانی اطلاق می‌شود که در دریاها، اقیانوس‌ها و سایر منابع آب شور زیست می‌کنند. این آبزیان با سازگاری ویژه‌ای با محیط شور، می‌توانند در شرایطی که سایر جانداران توانایی زنده ماندن ندارند، بقا پیدا کنند.
سود ، درآمد ، تولید و فروش
۱.۱. ماهیان دریایی
ماهی‌های دریایی بزرگترین گروه از آبزیان آب شور هستند و نقش مهمی در اقتصاد و تغذیه انسان ایفا می‌کنند. این ماهیان در آب‌های عمیق و سطحی اقیانوس‌ها و دریاها زندگی می‌کنند و از منابع غذایی مختلفی تغذیه می‌کنند. برخی از ماهی‌های مهم آب شور عبارتند از:
- تون ماهیان (Tuna): یکی از مهم‌ترین ماهیان تجاری در جهان است که در آب‌های گرم و معتدل زندگی می‌کند. گوشت تون به دلیل پروتئین بالا و چربی کم بسیار محبوب است و معمولاً به‌صورت کنسرو یا تازه مصرف می‌شود.
- هامور (Grouper): ماهی‌های بزرگ دریایی که در آب‌های کم‌عمق زندگی می‌کنند و در صنعت شیلات و بازارهای جهانی ارزش بالایی دارند.
- شاه‌ماهی (Herring): یکی از پرمصرف‌ترین ماهیان جهان که به صورت تازه، دودی، یا کنسرو مصرف می‌شود. شاه‌ماهی عمدتاً در آب‌های سرد اقیانوس اطلس شمالی یافت می‌شود.
- ماهی‌های کف‌زی (Flatfish): این ماهیان کف‌زی از جمله ماهی‌های هالیبوت و سنگسر هستند که به دلیل زیستگاه کف دریا و شکل بدن مسطحشان شناخته می‌شوند. این نوع ماهی‌ها در کف اقیانوس‌ها و دریاها به دنبال شکار غذا هستند.
۱.۲. میگوهای دریایی
میگو یکی از مهم‌ترین محصولات شیلات در دنیا به شمار می‌رود که علاوه بر ارزش اقتصادی، به عنوان یکی از منابع غذایی سرشار از پروتئین و ویتامین در سراسر جهان مصرف می‌شود. میگوها عمدتاً در آب‌های کم‌عمق و ساحلی زندگی می‌کنند و بر اساس اندازه و نوع، به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند:
- میگوی سفید (White Shrimp): یکی از معروف‌ترین گونه‌های میگو است که در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان یافت می‌شود. این میگو به دلیل طعم ملایم و قابلیت استفاده در انواع غذاها، بسیار محبوب است.
- میگوی صورتی (Pink Shrimp): این گونه میگو بیشتر در مناطق گرمسیری زندگی می‌کند و به دلیل رنگ صورتی طبیعی پس از پخت، مورد توجه بازار قرار دارد.
۱.۳. صدف‌ها و نرم‌تنان دریایی
صدف‌ها و نرم‌تنان دریایی دسته دیگری از آبزیان آب شور هستند که به دلیل نقش مهم‌شان در تغذیه و صنایع دریایی، از اهمیت بالایی برخوردارند. صدف‌ها علاوه بر مصرف غذایی، در صنایع جواهرسازی و تزئینی نیز کاربرد دارند. برخی از مهم‌ترین صدف‌ها و نرم‌تنان دریایی عبارتند از:
- صدف دوکفه‌ای (Bivalve Mollusks): شامل گونه‌هایی مانند صدف‌های خوراکی، خرچنگ‌ها و گوش‌ماهی که به صورت تازه یا فرآوری شده مصرف می‌شوند.
- اختاپوس (Octopus): یکی از محبوب‌ترین نرم‌تنان دریایی که به دلیل گوشت نرم و لذیذ، در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه در مدیترانه و آسیا مصرف می‌شود.
۱.۴. سایر آبزیان دریایی
- خرچنگ‌ها (Crabs): یکی از مهم‌ترین انواع آبزیان سخت‌پوست که به دلیل گوشت لذیذ و ارزش اقتصادی بالا، به‌طور گسترده صید می‌شوند.
- لاک‌پشت‌های دریایی: هرچند که امروزه بسیاری از گونه‌های لاک‌پشت دریایی تحت حفاظت قرار دارند، اما در گذشته یکی از منابع غذایی در برخی مناطق ساحلی بودند.
وام ، تسهیلات ، سرمایه گذاری
۲. آبزیان آب‌های شیرین
آبزیان آب‌های شیرین به جاندارانی اطلاق می‌شود که در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، مخازن و تالاب‌ها زندگی می‌کنند. این آب‌ها دارای شوری کم بوده و برای گونه‌های خاصی از جانداران که توانایی زنده ماندن در آب شور را ندارند، مناسب هستند.
۲.۱. ماهیان آب شیرین
ماهیان آب شیرین گونه‌های مختلفی از جانداران هستند که در منابع آب شیرین زیست می‌کنند و به دلیل دسترسی راحت‌تر به این منابع، نقش مهمی در تامین پروتئین انسان دارند. برخی از مهم‌ترین گونه‌های ماهی آب شیرین عبارتند از:
- قزل‌آلا (Trout): یکی از محبوب‌ترین ماهیان آب شیرین در جهان، به ویژه در ایران، که در رودخانه‌ها و دریاچه‌های کوهستانی زندگی می‌کند. قزل‌آلا به دلیل ارزش غذایی بالا و طعم لذیذ، در صنعت پرورش ماهی و شیلات اهمیت ویژه‌ای دارد.
- کپور (Carp): یکی از بزرگترین گونه‌های ماهیان آب شیرین که در بسیاری از مناطق دنیا به دلیل مقاومت بالا در برابر شرایط مختلف زیست‌محیطی پرورش داده می‌شود.
- تیلاپیا (Tilapia): گونه‌ای دیگر از ماهیان آب شیرین که به دلیل سرعت رشد بالا و توانایی زنده ماندن در شرایط مختلف، به عنوان یکی از مهم‌ترین ماهیان پرورشی در جهان شناخته می‌شود.
- ماهی‌های گربه‌ای (Catfish): این ماهی‌ها به دلیل ساختار بدنی خاص و تغذیه متنوع در بسیاری از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها زیست می‌کنند و به عنوان یکی از منابع غذایی انسان استفاده می‌شوند.
۲.۲. میگوهای آب شیرین
میگوهای آب شیرین با میگوهای دریایی تفاوت‌هایی دارند و در محیط‌هایی مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌ها زیست می‌کنند. میگوی آب شیرین به دلیل سهولت پرورش و ارزش غذایی بالا، در بسیاری از مناطق دنیا مورد توجه قرار گرفته است.
- میگوی غول پوزه‌دار (Macrobrachium rosenbergii): یکی از معروف‌ترین گونه‌های میگوی آب شیرین که به دلیل اندازه بزرگ و طعم خاص خود، در صنعت پرورش میگو جایگاه ویژه‌ای دارد.
۲.۳. دوزیستان آب‌های شیرین
دوزیستان گروهی از جانداران هستند که بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی دیگر را در خشکی می‌گذرانند. برخی از دوزیستان مهم در آب‌های شیرین عبارتند از:
- قورباغه‌ها (Frogs): قورباغه‌ها به دلیل نقش مهم‌شان در اکوسیستم‌های آب شیرین و همچنین به عنوان منبع غذایی در برخی مناطق جهان مورد توجه قرار دارند.
- سمندرها (Salamanders): این دوزیستان در آب‌های شیرین زیست می‌کنند و نقش مهمی در زنجیره غذایی و کنترل جمعیت حشرات دارند.
۳. آبزیان پرورشی
با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای محصولات آبزی، صنعت آبزی‌پروری یا پرورش آبزیان به عنوان یکی از راه‌های مؤثر برای تأمین نیازهای غذایی انسان‌ها مطرح شده است. در این بخش، برخی از آبزیان مهم پرورشی معرفی می‌شوند.
۳.۱. ماهیان پرورشی
- قزل‌آلای رنگین‌کمان (Rainbow Trout): این گونه به دلیل رشد سریع و تحمل در برابر شرایط مختلف محیطی، به یکی از مهم‌ترین ماهیان پرورشی تبدیل شده است.
- ماهی خاویاری (Sturgeon): به دلیل تولید خاویار ارزشمند، این ماهیان به‌طور گسترده در مزارع پرورشی پرورش داده می‌شوند.
