پرورش ماهی تیلاپیا در استخر یک روش سودآور است که با رعایت اصول علمی و مدیریتی می‌توان تولید بهینه‌ای داشت. انتخاب محل مناسب، آماده‌سازی صحیح استخر، تغذیه اصولی، کنترل کیفیت آب، پیشگیری از بیماری‌ها و برداشت به‌موقع، از عوامل کلیدی در موفقیت این کسب‌وکار هستند.
مراحل پرورش ماهی تیلاپیا در استخر
پرورش ماهی تیلاپیا در استخرهای خاکی یا بتنی یکی از روش‌های محبوب و اقتصادی در صنعت آبزی‌پروری است. این ماهی به دلیل رشد سریع، سازگاری بالا با شرایط محیطی مختلف و تقاضای زیاد در بازار، یکی از گزینه‌های مناسب برای پرورش‌دهندگان است. در ادامه، مراحل پرورش ماهی تیلاپیا از انتخاب محل مناسب تا برداشت نهایی به‌طور کامل توضیح داده می‌شود.
۱. انتخاب محل مناسب برای احداث استخر
قبل از شروع پرورش ماهی تیلاپیا، باید محل مناسبی برای احداث استخر انتخاب شود. شرایط مطلوب برای این کار شامل موارد زیر است:
منبع آب باکیفیت: آب باید تمیز و بدون آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی باشد. همچنین، تأمین دائمی آب ضروری است.
نوع خاک: خاک محل باید توانایی نگهداری آب را داشته باشد. خاک‌های رسی و لومی گزینه‌های مناسبی هستند.
دمای مناسب: تیلاپیا در دمای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد بهترین رشد را دارد. مناطق با آب‌وهوای گرم‌تر مناسب‌تر هستند.
دسترسی به امکانات: محل باید به جاده‌های مناسب، برق و تجهیزات لازم دسترسی داشته باشد.
۲. طراحی و احداث استخر پرورش تیلاپیا
بعد از انتخاب محل مناسب، استخرهای پرورش باید طراحی و احداث شوند. بسته به میزان تولید، می‌توان از استخرهای خاکی، بتنی یا پلاستیکی (ژئوممبران) استفاده کرد.
انواع استخرها:
استخر خاکی: رایج‌ترین روش برای پرورش تیلاپیا است که هزینه کمتری دارد.
استخر بتنی: کنترل بیشتری روی کیفیت آب دارد، اما هزینه ساخت آن بیشتر است.
استخر ژئوممبران: جایگزین مدرن استخرهای خاکی که مانع از نفوذ آب و هدررفت آن می‌شود.
ابعاد و عمق استخر:
معمولاً استخرهای پرورش تیلاپیا عمقی بین ۱.۲ تا ۱.۵ متر دارند.
مساحت استخر بسته به ظرفیت تولید، بین ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ مترمربع متغیر است.
۳. آماده‌سازی استخر قبل از رهاسازی بچه‌ماهی
قبل از اضافه کردن ماهی‌ها به استخر، باید برخی اقدامات انجام شود:
الف) ضدعفونی و آهک‌دهی استخر:
برای از بین بردن میکروب‌ها و انگل‌ها، کف استخر را با آهک زنده (۱۵۰-۲۰۰ کیلوگرم در هکتار) ضدعفونی کنید.
استخر را خشک کرده و پس از چند روز آبگیری کنید.
ب) آبگیری و تنظیم کیفیت آب:
آب را با فیلترهای مناسب به استخر وارد کنید تا از ورود مواد زائد جلوگیری شود.
pH آب بین ۶.۵ تا ۸.۵ تنظیم شود.
میزان اکسیژن محلول باید بالای ۵ میلی‌گرم در لیتر باشد.
۴. انتخاب و رهاسازی بچه‌ماهی تیلاپیا
الف) انتخاب بچه‌ماهی مناسب:
برای افزایش بازدهی، از بچه‌ماهی‌های تک‌جنسی نر (مونوژنوس) استفاده کنید، زیرا رشد سریعتری دارند.
اندازه مناسب برای رهاسازی ۵ تا ۱۰ گرم است.
ب) تراکم بچه‌ماهی در استخر:
تراکم معمول ۳ تا ۵ عدد در هر مترمربع است.
در سیستم‌های متراکم‌تر (با هوادهی قوی) این میزان تا ۱۰ عدد در مترمربع هم می‌رسد.
ج) نحوه رهاسازی:
برای جلوگیری از شوک حرارتی، کیسه‌های حاوی بچه‌ماهی را به مدت ۳۰ دقیقه روی سطح آب قرار دهید.
سپس ماهی‌ها را به‌آرامی وارد استخر کنید.
۵. مدیریت تغذیه ماهی تیلاپیا
تغذیه مناسب، مهم‌ترین عامل در رشد و بازدهی پرورش تیلاپیا است.
الف) انواع خوراک تیلاپیا:
غذاهای طبیعی: جلبک‌ها، پلانکتون‌ها و کرم‌های آبی.
غذاهای دستی: پلت‌های مخصوص با ۲۵ تا ۳۵ درصد پروتئین.
غذاهای مکمل: مانند سبزیجات، پسماندهای نانوایی و کنجاله سویا.
ب) میزان و روش تغذیه:
در مراحل اولیه (۱-۲ گرم وزن): ۱۰٪ از وزن بدن در روز.
در مرحله رشد (۱۰-۵۰ گرم): ۵-۷٪ از وزن بدن در روز.
در فاز نهایی (بالای ۱۵۰ گرم): ۲-۳٪ از وزن بدن در روز.
نکته: غذا باید در چند نوبت (۳-۵ بار در روز) توزیع شود.
۶. مدیریت کیفیت آب و اکسیژن‌رسانی
کیفیت آب نقش مهمی در سلامت و رشد ماهی تیلاپیا دارد.
الف) پارامترهای مهم آب:
pH مناسب: ۶.۵ تا ۸.۵
دما: ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد
اکسیژن محلول: حداقل ۵ میلی‌گرم در لیتر
ب) روش‌های تأمین اکسیژن:
استفاده از هواده‌های مکانیکی مانند پدل ویل و دیفیوزر.
تعویض آب (۲۰-۳۰٪ در هفته) برای تأمین اکسیژن و کاهش آمونیاک.
۷. کنترل بیماری‌ها و مراقبت از ماهی‌ها
الف) بیماری‌های رایج در پرورش تیلاپیا:
ویروسی: بیماری‌های ویروسی معمولاً مرگ‌ومیر بالایی دارند.
باکتریایی: شامل زخم‌های پوستی و تورم آبشش‌ها.
قارچی: لکه‌های سفید و پنبه‌ای روی بدن ماهی.
انگلی: کاهش اشتها، تغییر رنگ و رفتارهای غیرعادی.
ب) روش‌های پیشگیری و درمان:
حفظ کیفیت آب و کاهش استرس در ماهی‌ها.
استفاده از غذاهای غنی از ویتامین C و پروبیوتیک‌ها.
ضدعفونی تجهیزات با فرمالین یا پرمنگنات پتاسیم.
استفاده از آنتی‌بیوتیک تحت نظر دامپزشک.
۸. رشد و زمان برداشت ماهی تیلاپیا
الف) دوره پرورش:
تیلاپیا معمولاً در مدت ۵ تا ۷ ماه به وزن بازاری ۵۰۰ تا ۷۰۰ گرم می‌رسد.
ب) روش‌های برداشت:
برداشت تدریجی: ماهی‌های بزرگ‌تر زودتر برداشت می‌شوند.
برداشت یکجا: تمام ماهی‌ها با استفاده از تور جمع‌آوری می‌شوند.
ج) نگهداری و فروش:
پس از برداشت، ماهی‌ها در تانک‌های آب سرد نگهداری شده و سپس به بازار عرضه می‌شوند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
پرورش ماهی تیلاپیا در استخر یک روش سودآور است که با رعایت اصول علمی و مدیریتی می‌توان تولید بهینه‌ای داشت. انتخاب محل مناسب، آماده‌سازی صحیح استخر، تغذیه اصولی، کنترل کیفیت آب، پیشگیری از بیماری‌ها و برداشت به‌موقع، از عوامل کلیدی در موفقیت این کسب‌وکار هستند.
با رعایت این مراحل، می‌توان به یک تولید پایدار و اقتصادی در صنعت پرورش تیلاپیا دست یافت و سودآوری بالایی را تجربه کرد.
